TRẢ LẠI TÊN CHO NƯỚC MỸ!

Lần đầu tiên, trên các trang báo nhân chuyến thăm Mỹ của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, cụm từ “Hợp chúng Quốc Hoa Kỳ” đã xuất hiện trở lại thay cho cách gọi “Hợp chủng quốc Hoa kỳ” đã quen thuộc tới mức đi vào sách vở và cả các văn bản hành chính.

Trước đó, không ít người ngạc nhiên khi trong một cuộc giao ban báo chí, đại diện cơ quan chức năng đã lưu ý: phải gọi “Hợp chúng quốc Hoa Kỳ mới là chính xác”.

Tìm hiểu cho chuẩn thì sự thể thế này: Tên đầy đủ của quốc gia này được dùng chính thức trong Tuyên ngôn Độc lập như sau "Tuyên ngôn nhất trí đồng thuận của 13 tiểu bang Hợp chúng quốc Hoa Kỳ" được "Các đại biểu của Hợp chúng quốc Hoa Kỳ" chấp thuận ngày 4 tháng 7 năm 1776. Tên Columbia cũng có một thời là tên thông dụng để chỉ châu Mỹ và Hoa Kỳ. Nó được lấy ra từ tên của Christopher Columbus, người khám phá ra châu Mỹ và tên này xuất hiện trong tên District of Columbia (Washington D.C)

"America" phiên âm Hán Việt là A Mỹ Lợi Gia, người Việt thường gọi tắt là Mỹ. Từ Hán-Việt "Hoa Kỳ" (hay còn gọi là Huê Kỳ) phát xuất từ quốc kỳ của nước này, với nhiều ngôi sao lấp lánh, giống như những bông hoa. Tên này vẫn dùng trong tiếng Việt. Các cách viết tắt thông thường của United States of America gồm có United States, U.S., và U.S.A.

Cuốn Việt Nam Tự Điển của Hội Khai Trí Tiến Đức (1931:250) giảng Hợp-chúng-quốc là Nước nhớn do nhiều nước nhỏ hợp lại và cho ví dụ kèm theo: Nước Hoa-kỳ là Hợp-chúng-quốc.

Chúng chính là một từ Hán Việt (眾). Ta gặp từ này trong các tố hợp công chúng, quần chúng, chúng sinh... và chúng mày, chúng nó... với nghĩa là đông. 

Cách gọi Hợp chủng quốc là sai hoàn toàn. TS giáo dục Lê Vinh Quốc từng viết trên Tuổi trẻ: Cả thế giới đều biết một siêu cường quốc có tên gọi bằng tiếng Anh là United States of America. Tên ấy đã từ lâu được dịch sang tiếng Hán - Việt là Hợp Chúng Quốc Á Mỹ Lợi Gia hay Mỹ Lợi Kiên Hợp Chúng Quốc, gọi tắt là Hợp Chúng Quốc châu Mỹ hoặc Hợp Chúng Quốc Hoa Kỳ. 

Trong tên gọi đó, cụm từ “Hợp Chúng Quốc” là cách dịch chính xác của cụm từ “United States” có nghĩa là “các nước (bang) liên hợp” - đồng nghĩa với từ “liên bang”. Nhưng không hiểu do đâu và tự bao giờ chữ “Chúng”(mang dấu sắc) lại biến thành “Chủng”(mang dấu hỏi). 

Nhiều người còn giải thích một cách “uyên bác” rằng Hoa Kỳ là quốc gia do nhiều chủng tộc hợp thành nên nước ấy có tên như vậy (!). Thế mới biết, chỉ thay đổi dấu trong một từ mà đã làm biến đổi cả ý nghĩa tên gọi của một quốc gia. 

Ngày nay báo chí và nhiều phương tiện truyền thông của Việt Nam, thậm chí cả một số văn kiện chính thức của Nhà nước, đều trịnh trọng gọi quốc gia ấy là “Hợp Chủng Quốc Hoa Kỳ”. Thế là, một cách gọi tên sai được sử dụng trong đa số trường hợp đã trở thành đúng nên được chính thức chấp nhận!

Đó là cách gọi nước Mỹ, thế còn đèn Hoa Kỳ ở VN thì sao?

Những chiếc đèn dầu đã theo chân các nhà truyền giáo người Pháp vào Việt Nam từ những thập niên cuối thế kỷ 19. Vào thời kỳ này, chúng vẫn là một vật dụng xa xỉ chỉ dành cho những nhà giàu có. Một thời gian sau đó, hãng dầu Shell của Mỹ mang dầu hỏa sang bán ở Việt Nam. Thế nhưng, do thói quen dùng dầu lạc, nến để thắp sáng của dân ta nên dầu hoả của hãng này không bán chạy. Những nhà buôn dầu đã nghĩ ra chiêu “khuyến mãi” độc đáo: mua dầu hỏa được tặng đèn. Kể từ đó đèn dầu thường được gọi là "đèn Hoa Kỳ" và trở nên phổ biến tại Việt Nam.

Tản mạn mấy chuyện đó để thấy rằng, nhiều khi tâm lý đám đông làm người ta dễ quên đi bản chất sự vật hiện tượng. Sự cảnh báo của các nhà chí sĩ từ đầu thế kỷ trước về một tính xấu của người Việt là không có sở học xem ra vẫn chưa cũ.

Hoàng Trường